Vontade Popular iha Rezultadu Eleisoens Prezidensiais ba Volta Dahuluk

Iha demokrasia poder atu desidi hatur iha povu nia liman. Povu maka ordena, liu husi nia votu, atu hili kandidatu ne’ebé nia hakarak ba sai nia Prezidente Repúblika. Rezultadu ba volta dahuluk Eleisoens Prezidensiais loron 19, fulan marsu liu ba, ne’ebé koloka vitória ho maioria simples ba Dr. José Ramos-Horta, ho marjen porsentual 46.58 kontra Dr. Francisco Guterres “Lu Olo” ho 22.16 porsentu, revela manifestasaun prinsipal husi soberania popular. Situasaun ne’ebé konsidera nudar eventu úniku iha demokrasia, iha ne’ebé povu manifesta ho klareza, liu husi rezultadu eleitotal, atu Dr. José Ramos -Horta sai nudar prezidente foun iha periúdu 2022-2027.  Rezultadu ne’ebé mos hatudu lejitimidade husi povu ba Dr. José Ramos-Horta nudar sira nia reprezentante iha kargu Prezidente Repúblika.

Soberania popular ne’ebé indika iha artigu nº. 2º, iha Konstistuisaun Repúblika  hateten katak“ soberania hatur metin iha povu,…..”

Iha sorin seluk, artigu nº. 7º husi Konstituisaun Republika reforsa oinsa ita hotu, nudar povu , exerse soberania ida ne’e, “ povu halao nia kbiit polítiku liu husi sufrájiu universal livre, diretu, sekretu no periódiku,…….”

Husi artigus mensionadus iha leten, ita bele obeserava katak, laiha poder ida maka as liu poder povu nian (soberania popular), poder ne’ebé fahe ho forma hanesan entre populasaun feto ho mane sira.

Nune’e, iha eleisoens prezidensiais liu ba, sidadaun sira hamutuk ( detentor ba parsela husi poder suberanu) desisi, iha kondisaun hanesan, atu Dr. José Ramos Horta sai nudar  Prezidente Repúblika Demokratika Timor Leste, tamba sira komunga ideia  fundamental katak Dr. José Ramos-Horta maka kandidatu ida ne’ebé aptu ka preparadu liu iha exersísiu ba mandatu prezidensial, konsidera ba ninia abilidade intelektual, kapasidade atu kria diálogu alargadu iha sosiedade no vontade polítika atu rezolve kriji polítika institusional liu husi dalan Repozisaun ba Ordem Demokrátika Konstitusional. Siente ba razaun hirak ne’e, maka povu expresa sira nia vontade iha rezultadu ne’ebé hatudu iha eleisoens volta dahuluk.

Iha kontextu ida ne’e, la importa sa ambiente maka eleisoens referidas disputadas, rezultadu husi eleisoens volta dahuluk, hatudu duni vontade povu nian katak Dr. José Ramos Horta maka sira nia prezidente, tamba nia sei sai prezidente ida ba Timoroan tomak, sein hare ba jender, sexu, rasa, relijiaun no kor polítiku partidáriu.

Natural tebes katak, parsela husi populasaun ne’ebé atribui sira nia votu ba kandidatu ne’ebé lakon, sente deskonfortadu ho rezultadu final. Maibe, ida ne’e konsidera nudar pezu ida ne’ebé sidadaun apoiante husi kandidatu oponente karega iha sira nia kabas hodi kontinua kontribui, atu vida demokrátika iha ita nia rain bele viável no saudável liu tan, tamba kazu kontrariu, sei hamihis ita nia demokrasia liu husi negasaun ba vontade popular ne’ebé expresa ho forma klara. Dezrespeita ba vontade popular, liu husi estratéjia kampaña negra ho objetivu atu muda opiniaun públika, hodi influensia rezultadu iha volta daruak, nudar atu ne’ebé kontraria prinsípiu demokrátiku ne’ebé adota iha ita nia rain, hodi la valoriza no respeitu ba vontade popular klaramente expresada.

Nunue’e, hau hanoin, presiza respeita nafatin vontade popular ne’ebé expresa iha eleisoens volta dahuluk, atu eleisoens ne’ebé sei mai, iha volta daruak, bele sai nudar instrumentu katalizador  atu promove partisipasaun popular intensiva iha demokrasia, hodi nune’e povu nia lian bele konsidera iha desizaun ne’ebé nia foti. Iha sentidu ida ne’e, kandidatu sira ne’ebé sei kompete iha volta daruak presiza foka  iha esklaresimentu ba programa eleitoral prezidensiais, hodi evita propaganda eleitoral ho lia bobar, akuzasaun exesiva, atakes no kalúnias atu povu eslaresidu kona-ba  nia dúvidas, hodi iha loron eleisoens, nia sei hili figura ne’ebé lori solusaun ba nia terus no susar sira iha nia moris.

Maibe atu fo solusoens diak liu ba problemas no dezafius ne’ebé nasaun no povu enfrenta, importante tebes atu iha eleisoens volta daruak ida ne’e, povu partisipa máxima ho ninia votu tamba soberania rezidi iha povu nia liman atu desidi.

Ita hotu nia espektativa atu eleisoesn prezidensiais iha volta daruak ne’ebé atu mai, bele lao ho transparánsia no hakmatek, iha ambiénte demokrátiku nia laran.