Governasaun Xanana Nakonu ho Manipulasaun la Los, Nega Xanana Signifika Traisaun ba Patria ho Timoroan Tomak

Smnewstl.com 07-12-2021 (Dili) – Presidente Conselho Diretiva Nacional-(CDN), Dionisio Babo defende katak, governasaun Partido CNRT liderado, Kay Rala Xanana Gusmao nakonu ho manipulasaun la los. “Iha governasaun Maun Bo’ot Xanana Gusmao, manipulasaun ne’e susar teb-tebes tamba orgaun sira hanesan Tribunal, Parlamentu, Sociedade Sivil nia funsaun garantidu,”afirma Dionisio Babo ligado ho deklarasaun politika husi lider politiku balun kona ba governasaun Xanana ne’ebe dehan nakonu ho manipulasaun.

Ba Smnews, Dionisio dehan, liu husi lideransa Xanana Gusmao mak halo reforma barak hodi demokratiza instituisoins estado nian nomos institisoins hirak ne’ebe halo fiskalizasaun ba lalaok governo hanesan Komisaun Funsaun Publika, Tibunal, PCIK, PNTL, F-FDTL nomos iha vizaun ne’ebe klaru liu husi planu estrategiku dezenvolvimentu nacional.

Eis Ministro Justisa ne’e fundamenta, iha tempu governasaun Xanana Gusmao deit mak Tribunal sira iha kbi’it hodi halo fiskalizasaun nomos kontrolu ne’ebe efetivu ba iha lalaok governo nian. Nia hatutan, governasaun Xanana Gusmao mos nakloke ba ema hot-hotu inklui opozisaun hanesan estabelese ZEESM hodi fo ba Marí Alkatiri lidera, luta ba defende soberania tasi, manan fronteira maritima, halo reforma ba fundu jestaun finanseira, fundo petrolio inklui mos intrudus planu ne’ebe koresponde ho planu sustentabilidade dezenvolvimentu nasoins unidas no seluk tan.

“Hau hakarak reafirma tan katak, durante governasaun Maun Bo’ot Xanana Gusmao, manipulasaun ne’e susar tamba orgaun sira hanesan Tribunal, Parlamentu, Sociedade Sivil nia funsaun garantidu tebes,”tenik eis Secretario Geral Partido CNRT ne’e.

Nia sublinha, iha governasaun Xanana Gusmao susesu harí fila fali paz no estabilidade seguransa iha rai laran hanesan faktores importante no prioridade hodi hahu dezenvolvimentu, hametin no reinstala sistema governasaun iha instituisaun estado, Produs Planu Estrategiku Dezenvolvimentu Nacional, Investe iha seitor infrasturtura hodi dudu ekonomia nasaun, investe iha kapital humano, investe no kapasita seitor privado, rekoperasaun ekonomia inklui susesu ba negosiasaun Fronteira Maritima hanesan milagre ne’ebe ema balun la espera.

Sorin seluk, kuadro rezistensia husi Frente Urbana, Flarnando Coimbra konsidera, Xanana Gusmao hanesan figura eminente no  visionario tamba sempre hatene interpreta kada rezolusaun ne’ebe proprio iha tinan 1975 kuando Fretilin hasai.

Maun Xanana kuando re-organiza funu iha tinan 1983, nia iha vizaun do’ok oinsa interpreta saida maka lider fundador estado sira uluk nia pensamentu kona ba oinsa liberta povu no liberta patria.

Nia hatutan, iha prosesu konstrusaun esatado, Xanana nafatin ho nia pensamentu ida ne’ebe bolu politika trikle down katak, iha post konflitu ne’e sensibilidade maka’as teb-tebes no bele hamosu dezintedimentu social, konfrontasau iha kraik, nune’e iha governasaun ne’ebe nia lidera preokupa liu oinsa orcamentu geral estado tenki to’o kedas iha baze liu husi tarefas fahe servisu ho prosesu ajudikasaun ba projeitu balun iha kedas povu nia le’et atu povu ne’e iha kbi’it finanseiro hodi evita situasaun sira hanesan mensiona iha leten.

“Kuando dehan, governasaun Xanana Gusmao nakonu ho manipulasaun, ne’e, interpretsaun sira ne’ebe tendisiozu no la hare ba realidade moris povu wainhira sai husi situasaun post konflitu. Ita konkorda katak, buat balun lao seidauk tuir saida mak ita hakarak, maibe se’e interpreta katak, kada investimentu ne’ebe ita halo iha prosesu konstrusaun estado katak, iha manipulasaun ne’e hatudo ita iha vingansa politika ke des nesesario no la serve ba iha estado direitu demokratiku,”dehan eis Komandante Brigada Negra ne’e ba SMnews.

Nia hatutan, kuando Xanana Gusmao halo manipulasan politika maka ohin loron ema hotu la goja previleizu. Ita labele konvense nasaun hanesan Australia li-liu Conoco Philips para fa’an nia shell, labele konvese mos UNCLOS para prosesu ita nia linha fronteira.

“Hau hanoin pensamentu ne’ebe Xanana halo difirente teb-tebes ho lider sira seluk ne’ebe laiha kbi’it naton atu hare ka projeta Timor Leste ho recurso ne’ebe iha hanesan husi ne’ebe, no atu ba ne’ebe, ida ne’e maka sai ponto principal. Lider sira ne’ebe lakoi rekuinese saida maka Xanana halo tamba hare liu ba impkatu ne’ebe mai husi sira nia difisiensia rasik,”tenik Flarinando.

Nia sublinha tan, ohin loron kuaze sistema hotu ne’ebe estabelese husi Xanana Gusmao kuaze sobu hotu. “Hau fo ezemplu iha ADN rasik iha Vice Ministro nia okos, sira hakarak halo estudo viabilidade tomak ke ita hahu fila fali prosesu inisiu ne’e gasta osan lubuk ida hodi la kontinua deit prosesu ne’ebe iha. Ida ne’e maka halo situasaun paradu total, aimoruk iha armagen laiha, orcamentu ba selu mega projet laiha, laos tamba laiha osan, maibe hakarak sobu sistema sira hotu (bongkar pasang), lolos ne’e maka bolu dehan manipulasaun, manipula sasan sira ne’ebe iha tia ona atu fo deit benefisiu ba ita nia interese, laos povu nia interese,”nia kestiona.

Flarinando dehan tan katak, kuando nega ema hotu nia kontribuisaun li-liu figura ida hanesan Xanana Gusmao siginfika la rekuinese konfiansa tomak ne’ebe tula hela iha nia kbas. “Labele haluha katak, iha 1981 kuando re-organiza funu ne’e, nia nafatin mantein ba saida maka uluk saudosu Sahe ho Vicente Reis sira hakarak. Tamba ne’e maka interpretasaun Xanana nian ba konseitu konstrusaun estado ne’e tuir saida maka Antonio Carvarino ho Vicente Reis no Sahe sira hakarak. Laos tuir fali ema ida ou rua ne’ebe la konvivensia, la moris hamutuk ho povu ne’e nia hakarak”.

“Se’e mak bele kompara domin ba povu ida ne’e ho maun Xanana, susar. Bainhira kuando iha tinan governasaun AMP Xanana hetan atake maka’as no falta respeita, familia Gusmao tu’ur hamutuk bolu nia (Xanana) halo enkontru bo’ot ida hodi dehan kuando ema halo ita bo’ot nune’e, ami hanesan familia husu atu diak liu rezigna a’an para politik. Saida mak Xanana hata’an ba liafuan ne’e, Xanan dehan, ba povu ida ne’e, hau nia ulun sira bele sama hotu, maibe sei la husik sira sama povu ida ne’e,”nia haktuir. (Rio)